“Ən çox vaxt alan iş, hələ başlanmayan işdir.”
J.R.R. Tolkien öz hekayələri vasitəsilə qəhrəmanlarının həyat tərzini məhv etməyə çalışan şərə qarşı dirənişlərini təsvir edirdi. Onun kitablarındakı səhnələr bir çox hallarda Birinci Dünya Müharibəsində döyüşərkən və İkinci Dünya Müharibəsini yaşayarkən şahidi olduğu xeyirin şərə qalib gəlməsinin əks-sədası idi.
Bunu nəzərə alaraq, şəxsiyyət təhlilinə keçməzdən əvvəl J.R.R. Tolkien haqqında qısa bir bioqrafiya təqdim edirik.
Bioqrafiya
John Ronald Reuel Tolkien 1892-ci il yanvarın 3-də bu günkü Cənubi Afrika ərazisində, Prussiya və Şərqi Almaniya mənşəli valideynlərin övladı olaraq doğuldu. Onun atası o üç yaşında ikən vəfat etdi və nəticədə anası oğullarını təkbaşına böyütməli oldu. Gəliri olmadığı üçün oğullarını İngiltərədəki qohumlarının yanına aparmalı oldu. Tolkien-in xüsusilə xalasının – Bag End adlı təsərrüfatında – keçirdiyi vaxt Şir dairəsinin təsviri də daxil olmaqla onun kitabları üçün əsas ilham mənbəyinə çevrildi.
Dörd yaşında mükəmməl şəkildə oxumağı və yazmağı bacarırdı və çox istəkli bir öyrənci idi. Botanika və dillərə böyük maraq göstərirdi və latın dilinin əsaslarını çox erkən yaşda öyrənmişdi. Həmçinin incəsənətə də kiçik yaşlardan bəri meyl göstərmiş, bitki və xəritə rəsmlərində uğur qazanmışdı. Onun uşaq yaşlarında formalaşan bu bacarıq və maraqları illər sonra yaratdığı fantastik dünyalar və dillər üçün zəmin hazırlamışdı.
“Bir çox uşaq uydurulmuş dillər yaradır və ya yaratmağa başlayır. Mən isə yazmağa başladığım gündən bu işlə məşğulam.”
Tolkien on iki yaşında anasını itirdi. O və qardaşı anasının istəyi ilə onları Roma Katolik kimi böyütmüş Ata Frensis adlı etibarlı bir dostun yanına göndərildi. Tolkien ömrü boyu sadiq Roma Katoliki olaraq qaldı və ilham aldığı dini simvolika onun əsərlərindəki sənət və poeziyada özünü göstərir.
Erkən gəncliyində Edith Mary Bratt-a aşiq oldu, lakin Ata Frensis təhsilinə mənfi təsiri ola biləcəyini düşündüyü üçün ona 21 yaşı tamam olana qədər onunla əlaqə qurmağı qadağan etdi. Onlar Birinci Dünya Müharibəsi zamanı evləndilər və 1916-cı ildə toylarından qısa müddət sonra Tolkien leytenant rütbəsi ilə hərbi xidmətə yazıldı.
Müharibənin böyük hissəsini Fransada keçirdi və bu zaman Somme döyüşündə iştirak etdi. Bu döyüş xüsusilə ölümcül idi, və Tolkien özü də ölümdən güclə xilas oldu. Əgər xəndək qızdırmasına tutulmasaydı, çox güman ki, həyatını itirənlərdən biri olacaqdı. Müharibənin qalan hissəsini xəstəxanalarda və qarnizon xidmətində keçirdi, daha sonra səhhəti ona xidmət etməyə imkan vermədi.
Birinci Dünya Müharibəsi onun müharibə barədə yazılarına, siyasətə baxışına və ümumilikdə insan təbiətinə dərin təsir göstərdi. O, baxışlarını açıq şəkildə dilə gətirməsə də, antikommunist, antinasosialist idi və “Britaniya İmperiyası” anlayışına qarşı çıxırdı. Həmçinin hər iki müharibədən sonra sürətlə artan sənayeləşmənin əleyhdarı idi, çünki bu prosesin təbii torpaqları və “sadə həyatı” məhv etdiyinə inanırdı.
Müharibədən sonra Tolkien əvvəlcə Leeds Universitetində, daha sonra isə Oksford Universitetində, Pembroke Kollecində təqaüdlə professor kimi işləməyə başladı. “The Hobbit” və “The Lord of the Rings” trilogiyasını məhz bu illərdə yazdı və dilçilik və ədəbiyyat sahəsindəki maraqlarına daha da dərindən bağlandı.
Sonrakı illərində o, geniş şəkildə tanındı və 1960-70-ci illərdə “alternativ” oxucu kütləsi tərəfindən böyük hörmət qazandı. Əsərlərinin bu səviyyədə məşhur olması əvvəlcə onu sevindirsə də, əks-mədəniyyət onu məbədləşdirmişdi və bu hal onun fikirlərinə uyğun gəlmirdi, o daha çox azadlıq tərəfdarı bir siyasi düşüncə sahibi idi.
Professor, yazıçı və rəssam kimi fəaliyyətindən əlavə olaraq Tolkien eyni zamanda ehtiraslı bir dilçi və filoloq idi. (Filologiya – ədəbi mətnlərin və onların şifahi və yazılı qaynaqlarının öyrənilməsi, onların orijinal və etibarlılığının müəyyən edilməsi və mənalarının təhlilidir.) O, öz dillərini öyrənmiş və yaratmışdı, bunların içində ən tamamlanmış olanları Quenya və Sindarin idi. O, “irqi və dil baxımından əhəmiyyət daşıyan şeylərə meyli olduğunu” və dil ilə mifologiyanın bir-birindən ayrılmaz olduğunu iddia edirdi.
1973-cü ildə vəfat etdikdən sonra oğlu Kristofer Tolkien onun qeydləri və yayımlanmamış əlyazmalarını, o cümlədən The Silmarillion-u nəşr etdirdi. Bu əsərlər Tolkien-in yaratdığı dünya və personajlar haqqında daha dərin məlumat təqdim edir və onun mirasının yaşayacağına zəmanət verir.
Şəxsiyyət təhlili
Tolkien-in yaratdığı aləmlər və dillər onillərdir ki, insanları fantastik ədəbiyyat dünyasına dalmağa ruhlandırır. Dillərə olan meyl və zəngin fantaziya düşüncəsi sıx-sıx Mediator şəxsiyyət tipində olan insanlarda rast gəlinir. Buna əsasən, bizim fikrimizcə, J.R.R. Tolkien nadir bir Qətiyyətli Mediator (INFP-A) nümunəsidir.
İntrovert
İlhamverici müəllim və natiq olmasına baxmayaraq, Tolkien zamanını daha çox öz zehnindəki dünyada keçirməyə üstünlük verirdi – bu da onun əsl İntrovert təbiətini göstərir. Bilbo Baggins kimi o da yalnız macəraları yazmaqla kifayətlənmirdi, həm də onları həyata keçirmək üçün xəritələr və rəsmlar çəkirdi.
O, son dərəcə sədaqətli idi və Birinci Dünya Müharibəsində yaxın dostlarının demək olar ki, hamısını itirməsi onu dərindən sarsıtmışdı. Həm kədərlə, həm də xəstəliklə başa çıxmaq üçün insanlara deyil, nağılların və intellektual məşğuliyyətlərin təqdim etdiyi ruhi sığınacaqda təsəlli tapırdı.
İntuitiv
“Dünya hər tərəfinizdədir: özünüzü içəriyə qapatmaq mümkündür, amma onu həmişə kənarda saxlaya bilməzsiniz.”
Tolkien ehtimallar, xəyallar və fikirlərlə dolu bir dünyada yaşayırdı. Onun təsəvvür və yaradıcılığı sonsuz idi və bu qabiliyyəti yazılarına əks olunmuşdu. O, əgər insanlar bir-birilərinə dəstək versələr, şərə qarşı birlikdə dayansalar və inandıqları dəyərlər uğrunda mübarizə aparsalar dünyanın necə ola biləcəyi ilə bağlı xəyal qururdu. Bu idealizm onun İntuitiv və Hissiyyatlı xüsusiyyətlərinin birbaşa nəticəsi idi.
Bundan əlavə, Tolkien ətrafdakı dünya, fərqli millətlər, mədəniyyətlər, dillər və bu dillərlə bağlı mifologiyaya qarşı tükənməz maraq göstərirdi. Dillərə olan bu bacarığı yeni, unikal dillər və onların ətrafında formalaşmış miflər və hekayələri yaratmaq qabiliyyətinə tərcümə olunurdu.
Hissiyyatlı
“Əgər Orta Dünya nəyə əsaslanır deyə soruşsanız, deyərdim yer üzünə, xüsusilə də onun təbii halına duyduğum heyrət və sevinclə.”
O nə qədər ciddiyyətli və diqqətcil görünsə də, əslində romantik və gözəllik, təbiət aşiqi idi. Onun əsərlərindəki torpaqlar və personajlar böyük ölçüdə şəxsi təcrübələrinə əsaslanırdı. Uşaqlığını keçirdiyi kəndlər və 50 ildən çox ailə həyatı sürdürdüyü xanımına olan sevgisi, onun yazılarına öz izini buraxan əsas təcrübələrdən idi.
Birinci Dünya Müharibəsi həmçinin onun əsərlərinə və şəxsi həyatına dərin təsir göstərdi. Leytenant kimi, “sıravi insanlar”a dərin hörmət bəsləməyə başladı. Aşağı təbəqəyə mənsub olan insanlarla güclü yaxınlıq hiss edir, təhsil və statusun yaratdığı bölünmədən narahatlıq duyurdu. Qəribədir ki, yaxın dostlarının itkisinin acısını da ömrünün sonunadək yazı və sənət vasitəsilə anlamağa çalışmışdı.
Axtarıcı
“Deyirlər ilk addım atmağa güc və iradə gərəkdir. Mən isə belə düşünmürəm. Sonsuz sayda ‘ilk fəsil’ yaza bilərəm. Hətta çoxunu yazmışam.”
Ömrü boyu çox böyük nailiyyətlər əldə etsə də, Tolkien eyni zamanda çoxlu sayda başladığı, lakin yarımçıq qalmış ideya və əlyazmalara sahib idi. Onun oğlu Kristofer bu əsərlərin bəzilərini, xüsusilə də The Silmarillion-u tamamlayıb nəşr etdirdi. Bu qeyd və romanlar onun artıq geniş Orta Dünya əfsanə toplusuna daha da dərin kontekst qatır.
Tolkien lazım olduqda diqqətini cəmləməyi bacarırdı, amma eyni zamanda sevgi, ədəbiyyat və təsəvvürün sehrinə qapılaraq diqqət yayındırmağa da meyilli idi. Bir çox böyük yaradıcıda – xüsusilə də Axtarıcı şəxsiyyətlərdə – olduğu kimi, onun ən böyük istedadları bəzən ən böyük çətinliklərinə çevrilə bilirdi.
Qətiyyətli
“Sən seçilmisən, və buna görə də sahib olduğun gücü, ürəyi və zəkanı istifadə etməlisən.”
O, romantik ruhlu biri olsa da, bu onu zəif və ya utancaq bir insan etmirdi. Qətiyyətli şəxsiyyət tipi olaraq, xüsusilə inandığı və güvəndiyi insanlarla ədalətsizliyə qarşı fikirlərini çəkinmədən bölüşürdü.
Çox vaxt ictimaiyyət qarşısında açıq danışmasa da, başqalarının fikri onun ürəyinin səsinə qulaq asmasına mane olmurdu. Onun nəvəsi Simon Tolkien babasının Roma Katolik Kilsəsinin ayinlərini latınca deyil, artıq ingiliscə oxumasına etiraz etdiyini danışır. O, digər parişanlar kimi davranmaq əvəzinə, cavablarını ucadan şəkildə latınca oxumağa davam edirmiş. Nəvəsi bu davranışı narahatedici tapsa da, onun inancına hörmətlə yanaşaraq demişdi: “O sadəcə doğru bildiyini etməli idi.”
Nəticələr
Tolkien-in bir çox personajlarında olduğu kimi, özü də mürəkkəb və maraqlı bir insan idi. The Hobbit və The Lord of the Rings trilogiyası ilə yanaşı bir neçə digər romanın müəllifi olan Tolkien, nəsillər boyu oxuculara və yazıçılara dərin təsir göstərmişdir.
Onun poetik üslubu və müxtəlif irqləri və dilləri birləşdirən geniş dünya anlayışı ilhamvericidir. O, insanlığın həm gözəl, həm də qorxulu tərəflərini elə bir şəkildə çatdırırdı ki, həm ümid, həm də ehtiyat hissi yaradırdı. Məhz bu keyfiyyətlər Tolkien-i Qətiyyətli Mediator tipində xarakterizə etməyimizin səbəblərindəndir.
Baxmayaraq ki, insanları şəxsiyyət növlərinə uyğunlaşdırmaq üçün əlimizdən gələni edirik, biz də mükəmməl və hər şeyi bilən deyilik. Odur ki, Tolkien-in şəxsiyyət tipi ilə bağlı başqa fikirlər də ola bilər.
Sizin də fikirlərinizi eşitmək istərdik. Sizcə J.R.R. Tolkien-in şəxsiyyəti necə idi? Şərhlərinizi aşağıda bizimlə paylaşın!
Əlavə oxu
Aragorn: Kral xarakterli xidmətçi (The Lord of the Rings şəxsiyyət seriyası)
Gandalf: Hesablayan sehrbaz (The Lord of the Rings şəxsiyyət seriyası)
Éowyn: Qorxmaz qadın döyüşçü (The Lord of the Rings şəxsiyyət seriyası)