«Είναι η δουλειά που δεν αρχίζει ποτέ αυτή που παίρνει τον περισσότερο χρόνο για να τελειώσει.»
Μέσα από τις ιστορίες του, ο Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν παρουσίασε τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι ήρωές του όταν έρχονταν αντιμέτωποι με το κακό που απειλούσε να καταστρέψει τον τρόπο ζωής τους. Σε πολλές περιπτώσεις, οι σκηνές των βιβλίων του αντανακλούσαν τη νίκη του καλού απέναντι στο κακό, όπως την είχε βιώσει ο ίδιος πολεμώντας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ζώντας τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Με αυτό κατά νου, ας ξεκινήσουμε με μια σύντομη βιογραφία του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν πριν περάσουμε στην ανάλυση της προσωπικότητάς του.
Βιογραφία
Ο Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν γεννήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 1892 στη σημερινή Νότια Αφρική από γονείς Πρώσικης και Ανατολικογερμανικής καταγωγής. Ο πατέρας του πέθανε όταν ο Τόλκιν ήταν μόλις τριών ετών, και έτσι η μητέρα του ανέλαβε την ανατροφή των δύο παιδιών μόνη της. Χωρίς εισόδημα, αναγκάστηκε να μετακομίσει με τους γιους της στην Αγγλία για να ζήσουν με συγγενείς. Οι επισκέψεις του Τόλκιν στην αγροικία της θείας του Τζέιν (που ονομαζόταν Bag End) ενέπνευσαν μεγάλο μέρος της μελλοντικής του συγγραφικής δουλειάς – ιδίως τις περιγραφές του Σάιρ.
Έμαθε να διαβάζει και να γράφει άπταιστα σε ηλικία τεσσάρων ετών και ήταν ακούραστος μαθητής. Ενδιαφερόταν έντονα για τη βοτανική και τις γλώσσες, ενώ διδάχθηκε τα βασικά των Λατινικών από πολύ μικρή ηλικία. Η τέχνη ήταν επίσης μια από τις πρώτες του αγάπες, και ξεχώριζε ιδιαίτερα στο σχέδιο φυτών και χαρτών. Οι δεξιότητες και τα ενδιαφέροντα εκείνα τα χρόνια αποτέλεσαν τη γερή βάση για τους φανταστικούς κόσμους και τις γλώσσες που θα δημιουργούσε αργότερα.
«Πολλά παιδιά επινοούν ή αρχίζουν να επινοούν φανταστικές γλώσσες. Εγώ το κάνω απ’ όταν έμαθα να γράφω.»
Στην ηλικία των δώδεκα, ο Τόλκιν έχασε και τη μητέρα του. Ο ίδιος και ο αδελφός του φιλοξενήθηκαν από έναν έμπιστο φίλο της οικογένειας, τον Πατέρα Φράνσις, ο οποίος τους ανέθρεψε ως Ρωμαιοκαθολικούς, όπως ήταν η επιθυμία της μητέρας τους. Ο Τόλκιν παρέμεινε αφοσιωμένος καθολικός καθ’ όλη του τη ζωή, και τα θρησκευτικά στοιχεία που τον ενέπνευσαν διακρίνονται και στην εικονογραφία και την ποίηση των έργων του.
Γνωρίστηκε με την Ίντιθ Μέρι Μπρατ όταν ήταν έφηβος, αλλά του απαγορεύτηκε να επικοινωνεί μαζί της μέχρι να κλείσει τα 21, καθώς ο Πατέρας Φράνσις πίστευε ότι η σχέση τους θα έβλαπτε τις σπουδές του. Παντρεύτηκαν κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και λίγο μετά τον γάμο τους, το 1916, ο Τόλκιν κατατάχθηκε ως ανθυπολοχαγός.
Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της στρατιωτικής του θητείας στη Γαλλία, συμμετέχοντας στη Μάχη του Σομ, μια ιδιαίτερα φονική σύγκρουση, από την οποία γλίτωσε οριακά τον θάνατο. Πιθανότατα θα είχε σκοτωθεί αν δεν είχε προσβληθεί από πυρετό των χαρακωμάτων, κάτι που τον απέσυρε στα νοσοκομεία και του έδωσε εντολή για φρουραρχικά καθήκοντα έως ότου κρίθηκε ακατάλληλος για περαιτέρω υπηρεσία.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος αναμφίβολα επηρέασε τη συγγραφική θεματολογία του Τόλκιν σε σχέση με τον πόλεμο, τις πολιτικές του απόψεις και τον τρόπο που αντιμετώπιζε την ανθρωπότητα γενικότερα. Αν και δεν ήταν έντονα εκφραστικός με τις πεποιθήσεις του, ήταν κάθετα κατά του κομμουνισμού, του εθνικοσοσιαλισμού και δεν υποστήριζε τον όρο «Βρετανική Αυτοκρατορία». Ήταν επίσης αντίθετος με την εντατικοποίηση της βιομηχανίας μετά τους πολέμους, θεωρώντας ότι κατέστρεφε τη φύση και τον «απλό τρόπο ζωής».
Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Τόλκιν έγινε καθηγητής αρχικά στο Πανεπιστήμιο του Λιντς και έπειτα στην Οξφόρδη, με υποτροφία στο Κολέγιο Πέμπροουκ. Εκείνα τα χρόνια έγραψε το Χόμπιτ και την τριλογία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, βυθιζόμενος εντελώς στο πάθος του για τις γλώσσες και τη λογοτεχνία.
Στα επόμενα χρόνια, απέκτησε ευρεία αναγνώριση και αγαπήθηκε ιδιαίτερα από το εναλλακτικό κοινό της δεκαετίας του ’60 και του ’70. Αν και στην αρχή χάρηκε με την απήχηση, δεν εντυπωσιάστηκε από τη λατρευτική αποδοχή του από τα κινήματα της αντικουλτούρας, με τα οποία δεν συμμεριζόταν τις πολιτικές και κοινωνικές απόψεις, καθώς ο ίδιος είχε περισσότερο φιλελεύθερες τάσεις.
Εκτός από το έργο του ως καθηγητής, συγγραφέας και καλλιτέχνης, ο Τόλκιν ήταν παθιασμένος γλωσσολόγος και φιλόλογος. (Η φιλολογία είναι η μελέτη λογοτεχνικών κειμένων –γραπτών και προφορικών– με σκοπό την πιστοποίηση της αυθεντικότητάς τους, την ανασύσταση της αρχικής τους μορφής και την κατανόηση του νοήματός τους.) Μελέτησε και ανέπτυξε δικές του γλώσσες, με πιο ολοκληρωμένες δημιουργίες τις Κουένια και Σίνταριν. Δήλωνε «έλξη προς όσα έχουν φυλετική και γλωσσική σημασία» και πίστευε ότι η γλώσσα και η μυθολογία είναι αχώριστες.
Μετά τον θάνατό του το 1973, ο γιος του Κρίστοφερ δημοσίευσε σειρά έργων και χειρογράφων του που δεν είχαν κυκλοφορήσει, όπως το Σιλμαρίλλιον. Πρόσθεσαν βάθος και υπόβαθρο στους κόσμους και τους χαρακτήρες που είχε πλάσει ενόσω ζούσε, διασφαλίζοντας ότι η κληρονομιά του θα συνεχιζόταν.
Ανάλυση προσωπικότητας
Οι κόσμοι και οι γλώσσες που δημιούργησε ο Τόλκιν έχουν εμπνεύσει επί δεκαετίες ανθρώπους να εξερευνήσουν τη φανταστική λογοτεχνία. Η αγάπη για τις γλώσσες και η ενεργή φαντασία είναι χαρακτηριστικά που συχνά συναντάμε στους ανθρώπους με τύπο προσωπικότητας Διαμεσολαβητής. Λαμβάνοντας αυτό υπόψη, θεωρούμε ότι ο Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν αποτελεί μια ξεχωριστή ενσάρκωση του Δυναμικού Διαμεσολαβητή (INFP-A).
Εσωστρεφής
Μολονότι εμπνευσμένος καθηγητής και ομιλητής, ο Τόλκιν προτιμούσε να περνά χρόνο στους κόσμους που γεννούσε ο νους του, όπως κάθε γνήσιος Εσωστρεφής. Όπως και ο χαρακτήρας του Μπίλμπο Μπάγκινς, δεν ήθελε απλώς να γράφει για περιπέτειες, αλλά και να σχεδιάζει χάρτες και εικόνες που έδιναν ζωή στα έργα του.
Ήταν εξαιρετικά πιστός και τον σημάδεψε ο χαμός των περισσότερων στενών φίλων του στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Για να διαχειριστεί το πένθος και τα προβλήματα υγείας, κατέφευγε όχι στους άλλους, αλλά στη νοητική απόδραση που του προσέφεραν τα παραμύθια και οι πνευματικές αναζητήσεις.
Διαισθητικός
«Ο κόσμος απλώνεται παντού γύρω σας: μπορείτε να υψώσετε φράχτες, αλλά δεν θα μπορέσετε να τον κρατήσετε απέξω για πάντα.»
Ο Τόλκιν ζούσε σ’ έναν κόσμο γεμάτο πιθανότητες, όνειρα και ιδέες. Δεν υπήρχαν όρια σε όσα μπορούσε να φανταστεί και να δημιουργήσει – κάτι που αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο έργο του. Οραματίστηκε έναν κόσμο όπου, αν οι άνθρωποι ενώνονταν, θα μπορούσαν να αντισταθούν στο κακό και να υπερασπιστούν όσα πιστεύουν. Αυτή η ιδεαλιστική του προσέγγιση είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης των χαρακτηριστικών Διαισθητικός και Συναισθηματικός.
Επιπλέον, η περιέργειά του για άλλες φυλές, πολιτισμούς, γλώσσες και τις μυθολογίες τους δεν ήταν ποτέ κορεσμένη. Οι γλωσσολογικές του ικανότητες μετουσιώθηκαν (κυριολεκτικά και μεταφορικά) στην ικανότητα δημιουργίας εντελώς νέων γλωσσών και μύθων που τις περιέβαλλαν.
Συναισθηματικός
«Αν θέλετε να ξέρετε σε τι βασίζεται η Μέση-Γη, η απάντηση είναι στον θαυμασμό και την ενθουσιαστική αγάπη μου για τη γη όπως είναι – ιδιαίτερα τη φύση.»
Όσο σοβαρός και συγκεντρωμένος κι αν έμοιαζε, ο Τόλκιν ήταν γνήσιος ρομαντικός, λάτρης της ομορφιάς και της φύσης. Μεγάλο μέρος της έμπνευσής του για τα τοπία και τους χαρακτήρες των βιβλίων του προερχόταν από προσωπικές εμπειρίες: την εξοχή όπου μεγάλωσε, την αγάπη του για τη γυναίκα του με την οποία έζησε για περισσότερα από 50 χρόνια – εμπειρίες που σημάδεψαν βαθιά το έργο του.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος επηρέασε τόσο το λογοτεχνικό όσο και το προσωπικό μέρος της ζωής του. Μέσα από τον ρόλο του ανθυπολοχαγού ανέπτυξε έναν βαθύ σεβασμό για τον «απλό λαό». Ένιωσε εγγύτερα στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα και απέκτησε αποστροφή για τις ταξικές διακρίσεις και το προνόμιο της εκπαίδευσης. Ο πόνος από την απώλεια σχεδόν όλων των φίλων του τον συνόδευε σε όλη του τη ζωή, και μέσα από την τέχνη και τη συγγραφή προσπαθούσε να του δώσει νόημα.
Ερευνητικός
«Λένε πως το πρώτο βήμα είναι το πιο δύσκολο. Εγώ δεν το βρίσκω έτσι. Είμαι σίγουρος ότι μπορώ να γράψω όσες 'πρώτες παραγράφους' θέλω. Στην πραγματικότητα έχω ήδη γράψει πολλές.»
Αν και κατάφερε πολλά στη διάρκεια της ζωής του, ο Τόλκιν είχε στα συρτάρια του πολλές ιδέες και χειρόγραφα που έμειναν ημιτελή. Ο γιος του, Κρίστοφερ, ολοκλήρωσε και εξέδωσε ορισμένα από αυτά, με πιο γνωστό το Σιλμαρίλλιον. Τα έργα αυτά προσφέρουν ακόμη περισσότερο υπόβαθρο και ευρύτερη εικόνα του ήδη εκτεταμένου θρύλου της Μέσης-Γης.
Ο Τόλκιν μπορούσε να είναι συγκεντρωμένος και παραγωγικός όταν το απαιτούσαν οι περιστάσεις, αλλά εύκολα παρασυρόταν από την έμπνευση, τη λογοτεχνία και τη φαντασία του. Όπως συμβαίνει με πολλούς σημαντικούς δημιουργούς (ιδιαίτερα με πιο Ερευνητικούς τύπους προσωπικότητας), τα μεγαλύτερα ταλέντα του ήταν συχνά και οι μεγαλύτερες προκλήσεις του.
Δυναμικός
«Είσαι διαλεγμένος, κι επομένως πρέπει να χρησιμοποιήσεις τη δύναμη, την καρδιά και το μυαλό σου όσο καλύτερα γίνεται.»
Ο Τόλκιν μπορεί να ήταν ρομαντικός στη ψυχή, αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι ήταν άτολμος ή δειλός. Ως Δυναμικός τύπος προσωπικότητας, δεν δίσταζε να μιλήσει ενάντια σε όσα θεωρούσε άδικα — κυρίως όταν απευθυνόταν σε ανθρώπους με τους οποίους είχε αμοιβαία κατανόηση και εμπιστοσύνη.
Μπορεί να μην ήταν εκδηλωτικά ενεργός στον δημόσιο λόγο, αλλά δεν άφηνε τη γνώμη των άλλων να τον αποτρέψει από το να ακολουθήσει την καρδιά του. Ο εγγονός του, Σάιμον Τόλκιν, κάποτε μοιράστηκε μια ιστορία για τη δυσαρέσκεια του παππού του όταν η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αντικατέστησε τη Λειτουργία σε Λατινικά με αγγλικό κείμενο: εκείνος συνέχισε να απαντά στα λατινικά — εμφατικά. Παρόλο που ο εγγονός του ένιωσε ντροπή, δήλωσε ότι «ο παππούς μου απλώς έπρεπε να κάνει αυτό που θεωρούσε σωστό».
Συμπεράσματα
Όπως και πολλοί χαρακτήρες του, ο Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν ήταν μια πολυδιάστατη και συναρπαστική προσωπικότητα. Δημιουργός των αιώνια αγαπημένων Χόμπιτ και της τριλογίας του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, καθώς και πολλών άλλων έργων, έχει επηρεάσει βαθιά γενιές αναγνωστών και συγγραφέων.
Το ποιητικό του ύφος και η κατανόηση της πολυμορφίας φυλών και γλωσσών στους φανταστικούς του κόσμους εμπνέουν ακόμα και σήμερα. Απεικόνισε με έξοχο τρόπο την ομορφιά αλλά και τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης, μεταδίδοντας ταυτόχρονα ελπίδα και προειδοποίηση. Αυτά τα χαρακτηριστικά μάς οδήγησαν στο να τον κατατάξουμε ως Δυναμικό Διαμεσολαβητή.
Βέβαια, όσο προσπαθούμε να προσδιορίσουμε τύπους προσωπικότητας, δεν διεκδικούμε την απόλυτη αλήθεια. Είναι φυσικό άλλοι να έχουν διαφορετικές απόψεις για το πώς μπορεί να περιγραφεί η προσωπικότητα του Τόλκιν.
Θα χαρούμε πολύ να ακούσουμε και τη δική σας γνώμη. Πώς πιστεύετε ότι ταιριάζει ο Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν σε συγκεκριμένους τύπους προσωπικότητας; Αφήστε το σχόλιό σας παρακάτω!
Περαιτέρω ανάγνωση
Άραγκορν: βασιλικός υπηρέτης (σειρά προσωπικοτήτων από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών)
Γκάνταλφ: ένας υπολογιστικός μάγος (σειρά προσωπικοτήτων από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών)
Η Éοουιν: μια ατρόμητη γυναίκα πολεμίστρια (σειρά προσωπικοτήτων από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών)