„ყველაზე დიდხანს ის საქმე გრძელდება, რომელსაც ჯერ არ დაუწყია.”
ჯ. რ. რ. ტოლკინის ისტორიებში ნათლად ჩანს, როგორი სირთულეების გადალახვა უწევთ მის პერსონაჟებს ბოროტებასთან დაპირისპირებისას — ბოროტებასთან, რომელიც საფრთხეს უქმნის მათ ცხოვრების წესს. მისი ნაწარმოებების ბევრი სცენა ეხმიანება იმ კეთილის გამარჯვებას ბოროტებაზე, რომელსაც თვითონ შეესწრო პირველ მსოფლიო ომში მსახურობისას და მეორე მსოფლიო ომში ცხოვრების პერიოდში.
ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, მოდი, სანამ მის პიროვნულ ტიპს განვიხილავდეთ, მოკლედ მის ბიოგრაფიაზე მოგითხროთ.
ბიოგრაფია
ჯონ რონალდ რუელ ტოლკინი 1892 წლის 3 იანვარს სამხრეთ აფრიკაში (დღევანდელ ტერიტორიაზე) დაიბადა პრუსიელი და აღმოსავლეთგერმანელი წარმოშობის მშობლების ოჯახში. ის მხოლოდ სამი წლის იყო, როცა მამა გარდაეცვალა, რასაც მოსდევდა დედის მიერ ორი ვაჟის მარტო აღზრდა. შემოსავლის გარეშე დარჩენილმა დედამ შვილები ინგლისში, ნათესავებთან წაიყვანა. იმდროინდელმა ოჯახთან ვიზიტებმა — განსაკუთრებით დეიდა ჯეინის ფერმაზე, სახელად ბეგ ენდზე — დიდი როლი ითამაშა ტოლკინის შთაგონებაში; სწორედ ამ მოგონებებში აქვს ფესვები შაირის აღწერებს მის წიგნებში.
ტოლკინმა კითხვა-წერა ოთხი წლის ასაკში ისწავლა და თავიდანვე გამოირჩეოდა სწავლისადმი ინტერესით. მკვეთრი მიდრეკილება ჰქონდა ბოტანიკისა და ენებისკენ, თანაც ლათინურის საფუძვლებს ადრეულ ასაკში დაეუფლა. სახვითი ხელოვნებაც ბავშვობიდან იტაცებდა და მცენარეების თუ რუკების ხატვაში დიდად იყო გამოცდილი. ეს ცოდნა და ინტერესები ძლიერი დასაყრდენი გახდა იმ ფანტაზიურ სამყაროთა და ენებისთვის, რომლებიც მომავალში შექმნა.
„ბავშვები ხშირად იგონებენ წარმოსახვით ენებს ან მის შექმნას იწყებენ. მე იმ დღიდან ვქმნი, როცა პირველად დავწერე რამე.”
როცა ტოლკინი თორმეტი წლის იყო, დედა გარდაეცვალა. ის და მისი ძმა ოჯახის სანდო მეგობართან — მამა ფრენსისთან გაგზავნეს, რომლის მეურვეობის ქვეშაც ისინი რომან კათოლიკეებად გაიზარდნენ, დედის ბოლო თხოვნის შესაბამისად. ტოლკინი მთელი ცხოვრების განმავლობაში ერთგულად ინარჩუნებდა ამ რწმენას, რაც ნათლად აისახა მის შემოქმედებაში — როგორც მხატვრობაში, ისე პოეზიაში.
ტოლკინი ჯერ კიდევ მოზარდი იყო, როცა ედით მერი ბრატი შეუყვარდა, მაგრამ მამა ფრენსისმა მათი კონტაქტი 21 წლამდე აუკრძალა, რადგან სჯეროდა, რომ ამ ურთიერთობას უარყოფითი გავლენა ექნებოდა მის სწავლებაზე. ტოლკინი და ედითი პირველი მსოფლიო ომის პერიოდში იქორწინეს და ისიც მალევე გაწევრიანდა არმიაში, 1916 წელს, მეორე ლეიტენანტის წოდებით.
მისი სამხედრო სამსახურის დიდი ნაწილი საფრანგეთში გავიდა, სადაც სამი თვის განმავლობაში მონაწილეობდა სომის ბრძოლაში — განსაკუთრებით სისხლიან ბრძოლაში, საიდანაც ოდნავ გადაურჩა სიკვდილს. დიდი ალბათობით ისიც დაცემულთა შორის იქნებოდა, რომ არა ხუნდოვანი ცხელება, რომელმაც მისი მეომრობა შეაფერხა. იგი ომის დარჩენილ პერიოდს საავადმყოფოებში და გარნიზონის სამსახურებში ატარებდა, ვიდრე ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო მსახურებისთვის უვარგისად არ ცნეს.
პირველმა მსოფლიო ომმა უდავოდ დიდი გავლენა იქონია ტოლკინის წარმოდგენებზე ომზე, პოლიტიკასა და კაცობრიობაზე საერთოდ. მიუხედავად იმისა, რომ საჯაროდ იშვიათად გამოთქვამდა თავის შეხედულებებს, იგი გარკვეულად ეწინააღმდეგებოდა როგორც კომუნიზმს, ისე ნაციონალურ სოციალიზმს და არ უჭერდა მხარს ტერმინს „ბრიტანეთის იმპერია.” ასევე წინააღმდეგი იყო ომების ბუნებრივი მოლოდინით მოსდევი ინდუსტრიალიზაციის ზრდისა, რადგან მიაჩნდა, რომ ის საფრთხეს უქმნიდა ბუნებას და „მარტივ ცხოვრებას.”
პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ ტოლკინი პროფესორი ხდება ჯერ ლიდსის უნივერსიტეტში, შემდეგ კი ოქსფორდში, პემბროკის კოლეჯში. სწორედ ამ ეტაპზე დაიწყო მუშაობა რომანებზე ჰობიტი და ბეჭდების მბრძანებელის ტრილოგიაზე და ამავე პერიოდში დაინთქა ენებისმცოდნეობისა და ლიტერატურისადმი გატაცებაში.
მოგვიანებით, ტოლკინი ფართო აღიარებას მიაღწია და 1960-70-იან წლებში „ალტერნატიული” აუდიტორიის საყვარელი ავტორი გახდა. თუმცა, მართალია, იგი თავდაპირველად მოხიბლული იყო თავისი ნაწარმოებების პოპულარობით, ის არ იყო კმაყოფილი იმით, რომ „კულტურათაშორის” გმირად იქცა. ამ აუდიტორიის ღირებულებები მის პოლიტიკურ აზროვნებასთან — რომელიც მეტწილად ლიბერტარიანულ მხარეს უჭერდა მხარს — ვერ თანხვდებოდა.
პროფესორის, მწერლისა და მხატვრის გარდა, ტოლკინი ენათმეცნიერი და ფილოლოგიც იყო. (ფილოლოგია ნიშნავს ლიტერატურული ტექსტებისა და მათი ზეპირი და წერილობითი გადმოცემის შესწავლას, ასევე მათი ავთენტურობისა და ორიგინალური ფორმის დადგენასა და მნიშვნელობის გაშიფვრას.) მან შეისწავლა და თავადაც შექმნა უნიკალური ენები, რომლიდანაც ყველაზე მეტად დამუშავებულებია ქუენია და სინდარინი. თავად ამბობდა, რომ ენებისა და „რასობრივი მნიშვნელობებისადმი” იყო მიდრეკილი და მიაჩნდა, რომ ენა და მითოლოგია განუყოფელია.
1973 წელს გარდაცვალების შემდეგ, მისმა ვაჟმა, კრისტოფერმა, გამოაქვეყნა მთელი სერია, მათ შორის ტოლკინის მიუტანილი ჩანაწერებსა და მწერლობის ხელნაწერებს — მაგალითად, სილმარილიონი. ამ ტექსტებმა მკითხველს საშუალება მისცა, კიდევ უფრო ღრმად ჩაეხედა იმ სამყაროში, რომელიც ტოლკინმა სიცოცხლეში შექმნა, და განამტკიცა მისი მემკვიდრეობა.
პიროვნების ანალიზი
სამყაროები და ენები, რომლებსაც ტოლკინი ქმნიდა, ათწლეულების განმავლობაში შთააგონებდა ადამიანებს, ფენტეზის ლიტერატურაში ჩასაფლავებულიყვნენ. ენებისადმი მიდრეკილება და მდიდარი ფანტაზია ხშირად გვხვდება მათში, ვისაც მედიატორის პიროვნების ტიპი აქვთ. აქედან გამომდინარე, ჩვენი აზრით, ჯ. რ. რ. ტოლკინი უნიკალური გამოხატულებაა თავდაჯერებული მედიატორის (INFP-A).
ინტროვერტი
შთამაგონებელი პროფესორი და ორატორი იყო ტოლკინი, თუმცა მეტად მოიხიბლებოდა თავისივე დახატული წარმოსახვითი სამყაროებით — როგორც ნამდვილ ინტროვერტს შეეფერება. ბილბო ბაგინსის მსგავსად, უბრალოდ მოგზაურობაზე წერა კი არ იტაცებდა, არამედ მარშრუტებისა და რუკების შექმნა, რათა საკუთარი თამაშახოვანი სამყარო რეალურად გადმოეცა.
უმადლი̆ და ერთგული ადამიანი იყო, რომელმაც თავისтікახლო მეგობრების უმეტესობა პირველ მსოფლიო ომში დაკარგა. წარსულის მძაფრ ტკივილსა და ავადმყოფობას ტოლკინი მარტო დღიურებსა და ინტელექტუალურ საქმიანობაში განიმუხტავდა, სიუჟეტებისა და ზღაპრების სამყაროში თავშესაფარს პოულობდა.
ინტუიტიური
„მსოფლიო ყველგან გარშემორტყმულია... თავი შეგიძლიათ შემოიხაზოთ, მაგრამ ვერასდროს აიცილებთ მის შემოჭრას.”
ტოლკინი შესაძლებლობების, იდეალების და ოცნებების სამყაროში ცხოვრობდა. მის წარმოსახვას საზღვარი არ ჰქონდა და სწორედ ამას ასახავს მისი შემოქმედება. ოცნებობდა იმაზე, როგორი შეიძლებოდა ყოფილიყო სამყარო, თუკი ადამიანები ერთმანეთს მხარს დაუჭერდნენ, ბოროტებას ერთად აღუდგებოდნენ და თავიანთ მრწამსს ერთგულად გაჰყვებოდნენ. ეს იდეალიზმი პირდაპირ გამომდინარეობს ინტუიტიური და ემოციური თვისებების შეხამებიდან.
ტოლკინი დაუსრულებლად ცნობისმოყვარე იყო — განსაკუთრებით სხვა რასების, კულტურების, ენებისა და მათი მითოლოგიის მიმართ. ენებისადმი მისმა დახვეწილმა მიდრეკილებამ გარანტია მისცა იმას, რომ სრულიად ახალი ენებიც შეექმნა და თანდართული არაჩვეულებრივი ისტორიები და მითები — თავგადასავლებითა და ლეგენდებით სავსე.
ემოციური
„თუ მართლა გაინტერესებთ, რას ეფუძნება შუახმელეთი — ეს ჩემი გაოცება და თაყვანისცემა იქნება ისეთი მიწისა, როგორიც რეალურად არის, განსაკუთრებით კი ბუნებრივის.”
მიუხედავად იმისა, რომ ზოგჯერ სერიოზულ და დაღვრემილ ადამიანად ჩანდა, ტოლკინი სინამდვილეში რომანტიკოსი იყო — ბუნებისა და სილამაზის მოყვარული. მისი მოთხრობების ბევრი პერსონაჟი და ლანდშაფტი სწორედ მისი პირადი გამოცდილებითაა შთაგონებული. ბავშვობისას გატარებული ინგლისის მინდვრები და 50 წელზე გახანგრძლივებული სიყვარული მეუღლესთან — ეს გამოცდილებები მისი ნაწარმოებების საფუძვლად გადაიქცა.
პირველი მსოფლიო ომმა ღრმად იმოქმედა როგორც მის შემოქმედებაზე, ისე პირად ცხოვრებაზე. როგორც მეორე ლეიტენანტმა, მან ჩვეულებრივ ადამიანებთან დაახლოების აუცილებლობა იგრძნო — ხალხთან, რომელთაც მაღალი განათლება ან სოციალური სტატუსი არ ჰქონდათ. ამის ფონზე სიტური საზოგადოებრივი უთანასწორობა გულზე უფრო მძიმედ გადასდიოდა და თავიანთ ტკივილს მის მხატვრულ სამყაროში ამუშავებდა.
მაძიებელი
„ამბობენ, რომ პირველი ნაბიჯი ყოველთვის ყველაზე რთულია. მე ასე არ მიგრძვნია. დარწმუნებული ვარ, უსასრულოდ შემიძლია პირველ თავებს ვწერდე. ბევრი მართლაც დავწერე.”
ტოლკინმა უდიდესი მიღწევები შეასრულა ცხოვრების განმავლობაში, თუმცა უამრავი იდეა და ხელნაწერიც ჰქონდა დაუმთავრებელი. მისი შვილი, კრისტოფერი, რამდენიმეს ჩამოიტანა და გამოსცა — მათ შორის ყველაზე ცნობილი სილმარილიონია. ამ ჩანაწერებმა და რომანებმა კიდევ უფრო გაამდიდრა და განავრცო უკვე აშენებული შუახმელეთის ლითერატურული ლეგენდარიუმი.
ტოლკინი საჭირო დროს ფოკუსირებული და მიზანმიმართული იყო, თუმცა ხშირად ეფანტებოდა გონება სიყვარულით, ლიტერატურითა და წარმოსახვით სამყაროში. როგორც ბევრ შემოქმედს — განსაკუთრებით მაძიებელ პიროვნებებს — მისი უნარები ხშირად კითხვებადაც იქცეოდა და თავადვე უქმნიდა დაბრკოლებებს.
თავდაჯერებული
„შენ გეჩუქა სიმტკიცე, გონება და გული — შენი ვალია, გამოიყენო ისინი.”
ტოლკინი შეიძლება გულით რომანტიკოსი ყოფილიყო, მაგრამ ეს არანაირად არ ნიშნავდა, რომ რბილი ან მორცხვი პიროვნება იყო. როგორც თავდაჯერებული კიარ, გამბედავი, პირდაპირი ტიპი იყო, რომელიც უსამართლობას ყოველთვის ხმამაღლა ეწინააღმდეგებოდა — განსაკუთრებით მათთან, ვისაც ენდობოდა და ახლობლად მიიჩნევდა.
საზოგადოებრივად ნაკლებად აქტიური იყო, თუმცა უარის თქმა სხვისი აზრის შიშით არასდროს სჩვეოდა. მისი შვილიშვილი, საიმონი, ერთ ისტორიას იხსენებს, სადაც ტოლკინი შეურიგებლად იყო აღაშფოთებული სახარების ლათინურიდან ინგლისურად თარგმანით რომის კათოლიკურ ეკლესიაში. სხვა მრევლისგან განსხვავებით, იგი ლიტურგიაზე ხმამაღლა პასუხობდა კვლავ ლათინურად. მიუხედავად იმისა, რომ შვილიშვილი ამ ქცევით სირცხვილს განიცდიდა, ღრმად ესმოდა მისი სიჯიუტე და დასძინა: „მიუხედავად ყველაფრისა, ერთხელაც არ აუღლია ეჭვი — რაც სწორად უჩანდა, იმას მაინც აკეთებდა.”
დასკვნები
ისევე, როგორც ბევრი მისი პერსონაჟი, ჯ. რ. რ. ტოლკინიც რთული, მრავალშრიანი ადამიანი იყო. ჰობიტისა და ბეჭდების მბრძანებლის ტრილოგიის, ასევე სხვა მრავალი ლიტერატურული ნაწარმოების ავტორი მრავალ თაობას შთაგონებად მოევლინა — როგორც მკითხველებს, ისე მწერლებს.
მისი პოეტური სტილი და სხვადასხვა რასისა თუ ენისადმი ინტიმური ხედვა, რომლებსაც დასახლებული ჰქონდა მისი წიგნების სამყარო, განსაკუთრებით ღრმად იმოქმედა მსოფლიო ლიტერატურაზე. მის მიერ გადმოცემულმა მისტიკებისა და სინამდვილის კომბინაციამ საოცრად გააცოცხლა ადამიანობის — როგორც მშვენიერი, ისე საშიში — მხარეები. ამ თვისებებმა განაპირობა, რომ ტოლკინი თავდაჯერებულ მედიატორად მიგვეჩნია.
ჩვენ მაქსიმალურად ვცდილობთ, სწორად და ღრმად გავაანალიზოთ პერსონების ტიპები, მაგრამ მთლიანი სიმართლე მხოლოდ ჩვენს ხელში არ არის. ასე რომ, გახსოვდეთ — შესაძლოა, არსებობდეს სხვა მოსაზრებებიც ტოლკინის პიროვნების ტიპზე.
ჩვენთვის საინტერესო იქნება თქვენი აზრებიც. როგორ ფიქრობთ, რას შეესაბამება ჯ. რ. რ. ტოლკინის პიროვნული ტიპი? გააზიარე კომენტარებში!
წასაკითხი მასალა
არაგორნი: მეფური მსახური (The Lord of the Rings-ის პერსონაჟების სერიიდან)
გენდალფი: გამომთვლელი ჯადოქარი (The Lord of the Rings-ის პერსონაჟების სერიიდან)
ეოვინი: უშიშარი ქალი-მეომარი (The Lord of the Rings-ის პერსონაჟების სერიიდან)