«Ең ұзаққа созылатын — ешқашан басталмаған іс.»
Өз әңгімелері арқылы Дж.Р.Р. Толкин кейіпкерлерінің өмір сүру салтын жойғалы тұрған зұлымдықпен күресу кезіндегі күрделіліктерін бейнеледі. Кітаптарындағы көптеген көріністер, шын мәнінде, оның Бірінші дүниежүзілік соғыста қызмет еткен және Екінші дүниежүзілік соғысты бастан өткерген кезінде көрген жақсылықтың зұлымдыққа қарсы жеңісінің айнасы іспетті.
Осыны ескере отырып, тұлғалық сараптамаға көшер алдында Дж.Р.Р. Толкиннің қысқаша өмірбаянын ұсынамыз.
Өмірбаяны
Джон Рональд Руэл Толкин 1892 жылы 3 қаңтарда қазіргі Оңтүстік Африка аумағында, пруссиялық және шығыс германдық текті ата-аналарынан туған. Ол үш жасында әкесінен айырылған соң, анасымен бірге ағылшын туыстарына көшеді. Табысы болмаған анасы ұлдарын Англиядағы туыстарының үйіне апаруға мәжбүр болған. Толкин отбасымен, әсіресе «Бэг-Энд» деп аталатын өгей әпкесі Джейннің фермасында өткізген уақыты — оның кітаптарына, әсіресе Шир туралы сипаттамаларға шабыт берген негізгі қайнаркөздердің бірі болды.
Ол төрт жасында оқып-жаза білді және оқуға құштар бала болды. Ботаника мен тілге ерекше қызығушылық танытып, латын тілінің негіздерін ерте меңгерді. Кішкентайынан сурет салуға, өсімдіктер мен карта бейнелеуге бейімділігі болған. Бұл машықтар мен қызығушылықтар болашақта өзі құрастыратын фантастикалық әлемдер мен тілдердің берік іргетасы болды.
«Көптеген балалар ойдан шыққан тілдер құрастыра бастайды. Мен жазуды үйренген сәттен бастап айналысып келемін.»
Толкин он екі жасында анасынан айырылды. Ол мен інісі шешесінің өтініші бойынша оларды католик діні бойынша тәрбиелеген сенімді досы, әкей Фрэнсиспен бірге тұрады. Толкин өмір бойы адал католик болып қала берді, және діни бейнелеу оның шығармаларындағы бейнелеу өнері мен поэзиясында айқын байқалып тұрады.
Жасөспірім кезінде Эдит Мэри Браттқа ғашық болды, бірақ әкей Фрэнсис олардың қарым-қатынасы оқуына кері әсер етеді деп шешіп, Толкинге ол 21-ге толғанша Эдитпен хабарласуға тыйым салды. Олар Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде үйленіп, 1916 жылы неке қиылған соң ол екінші лейтенант ретінде әскерге қабылданды.
Ол әскерде жүргенінде Францияға жіберілді және Сомма шайқасына қатысты. Бұл шайқас аса қанқұйлы болды, және Толкиннің өзі өлімнен әрең құтылған. Егер ол траншея қызбасына шалдығып ауырмағанында, қаза тапқандардың қатарында болуы мүмкін еді. Соғыстың қалған уақытын ауруханалар мен гарнизондық қызметте өткізді, кейін денсаулық жағдайына байланысты әскери қызметке жарамсыз деп танылды.
Бірінші дүниежүзілік соғыс Толкиннің соғысқа, саясатқа және адамзатқа деген көзқарасына терең әсер етті. Ол өз дүниетанымын ашық білдірмегенімен, коммунизмге де, ұлттық социализмге де қарсы болған, сонымен қатар «Британ империясы» терминін құптамаған. Екі соғыстан кейінгі өнеркәсіптенудің күшеюіне қарсы болса да, себебі бұл табиғи жерлер мен «қарапайым өмірді» жойып жатты деп санады.
Соғыстан кейін Толкин алдымен Лидс университетінде, кейіннен Оксфордта Пембрук колледжінде профессор болды. Осы жылдары ол The Hobbit және The Lord of the Rings трилогиясын жазып, лингвистика мен әдебиетке деген құмарлығын тереңдете түсті.
Кейінгі өмірінде Толкин үлкен танымалдылыққа ие болды, әсіресе 1960-70 жылдардағы «альтернативті» топтар арасында. Алғашында ол шығармаларының кең танымал болуына қуанғанымен, контрмәдениет ішінде культ статусына ие болуын ұнатпады. Себебі олардың көзқарасы Толкиннің либертариандық сипаттағы саяси ұстанымдарымен сәйкес келмейтін еді.
Профессор, жазушы және суретші ретіндегі еңбектерінен бөлек, Толкин тіл маманы және филолог болған. (Филология — әдеби мәтіндер мен олардың ауызша және жазбаша жазбаларын зерттеу, олардың шынайылығы мен түпнұсқалық пішінін айқындау, сондай-ақ мағынасын түсіндіру.) Ол өз тілдерін зерттеп, жасаған, олардың ішіндегі ең кемелденгендері Куэнья мен Синдарин. Ол «нәсілдік және тілдік мағынаға ие нәрселерге» тартылатынын айтқан және тіл мен мифология бір-бірінен ажырамас деп санаған.
Толкин 1973 жылы қайтыс болғаннан кейін, оның ұлы Кристофер Толкин әкесі қалдырған жазбалар мен әлі жарияланбаған еңбектерін, соның ішінде The Silmarillion-ды жария етті. Бұл еңбектер Толкин тірі кезінде жасаған әлемдер мен кейіпкерлерге тереңірек үңілуге мүмкіндік беріп, оның мұрасын ұрпақтан ұрпаққа жеткізеді.
Тұлғалық тип талдауы
Толкин жасаған әлемдер мен тілдер бірнеше ұрпақ бойы адамдарды фантастикалық әдебиетке тартты. Тілдерге деген қызығушылық пен кең қиял Медиатор тұлғалық типіндегі адамдарға тән сипат. Осыны негізге ала отырып, біздің ойымызша, Дж.Р.Р. Толкин — Нық Медиатор (INFP-A) тұлғасының айрықша үлгісі.
Интроверт
Толкин — шабыттандыратын профессор әрі шешен болғанымен, нағыз Интроверт ретінде өз қиялындағы әлемдерде уақыт өткізуді қатты ұнататын. Бильбо Бэггинс кейіпкері сияқты, ол да тек шытырман оқиға туралы жазып қана қоймай, оларды шынайы етіп көрсету үшін карта мен сурет салуды ұнататын.
Сенімді дос болған адамдарынан Бірінші дүниежүзілік соғыста айырылуы оған ауыр тиген. Ол бұл қайғы мен ауруды өзгелерден емес, ертегілер мен зияткерлік ізденістерден жұбаныш тауып еңсеруге тырысты.
Интуитивті
«Бар әлем сендерді айнала қоршаған: өздеріңді шектеу оңай, бірақ оның сендерге жетуіне мәңгі тосқауыл қоя алмайсыңдар.»
Толкин армандар мен мүмкіндіктерге толы әлемде өмір сүрді. Оның қиялында еш шек болмады, ал шығармалары соның дәлелі. Ол адамдар бір-бірін қолдап, зұлымдыққа бірге қарсы тұрса, әлем қандай болатынын елестетті. Бұл идеализм оның Интуитивті және Сезімтал тұлғалық қасиеттерінің ұштасуынан туған.
Сонымен қатар, Толкин басқа нәсілдерге, мәдениеттерге, тілдерге және мифологияларға шексіз қызығушылық танытқан. Оның тілдерге деген бейімі мүлде жаңа әрі ерекше тілдер жасау қабілетіне, әрі олармен байланысты аңыздар мен оқиғалар құрастыруға түрткі болды.
Сезімтал
«Орта Жер неге негізделгенін рас білгіңіз келсе, ол — жер бетіне, әсіресе табиғатқа деген менің таңданысым мен сүйіспеншілігім.»
Кей кездері байсалды әрі шоғырланған көрінгенімен, Толкин — нағыз романтик, сұлулық пен табиғатқа ғашық жан болған. Оның оқиғаларындағы кейіпкерлер мен жерлердің шабыт көзі — тікелей өз өмірлік тәжірибелері. Бала кезінде өткізген ауылдық өмір мен жұбайымен бөліскен жарты ғасырлық махаббат — шығармаларына берік негіз болған өмірлік сәттер.
Бірінші дүниежүзілік соғыс Толкиннің жеке өміріне де, шығармашылығына да терең әсер етті. Екінші лейтенант ретінде ол «қарапайым адамға» деген құрметін арттырды. Ол төменгі тап өкілдерімен жақынырақ байланыс орнатып, әлеуметтік және білім айырмашылықтарын жек көре бастады. Өзінің ең жақын достарынан айырылу жарасы өмірінің соңына дейін жүрегінде сақталып, ол бұл қайғыны өнер мен жазу арқылы жеңуге тырысты.
Ізденгіш
«Адамдар алғашқы қадам ең қиыны дейді. Мен ол пікірмен келіспеймін. Мен шексіз “бірінші тараулар” жаза алатын шығармын. Шынында, көп жазғанмын.»
Толкин көп еңбек етіп, үлкен жетістіктерге жеткенімен, басталып бітпеген идеялары мен қолжазбалары да аз болмаған. Оның ұлы Кристофер осы еңбектердің бірқатарын аяқтап жариялады, олардың ішіндегі ең әйгілісі — The Silmarillion. Бұл жазбалар мен романдар оның кеңінен танымал Орта Жер аңызнамасына тереңірек бойлатты.
Толкин шоғырланған және мақсатты әрекет ете алатын адам болғанымен, махаббатқа, әдебиетке және қиялға беріліп, алаңдап кетуге бейім болған. Көптеген ұлы шығармашыл тұлғалар сияқты (әсіресе Ізденгіш сипаттағы), оның дарындылығы кей кездері өзіне де кедергі келтірген қиындыққа айналды.
Нық
«Сен таңдалдың, сол себепті бар күш-қайратың мен ақылыңды пайдалануың керек.»
Толкин жүрегімен романтик болса да, бұл оны әлсіз немесе ұяң етпеді. Нық тұлғалық тип ретінде, ол әділетсіздік көрген кезде, әсіресе сенетін адамдармен сөйлескенде, үнсіз қалмауға тырысты.
Жалпы көпшілік алдында ашық сөйлегенді ұнатпаса да, басқалардың пікірі оның өз жүрегінің қалауымен әрекет етуіне кедергі болмады. Оның немересі Саймон Толкин бір оқиғаны баяндаған: Рим-католик шіркеуі месса рәсімін латын тілінен ағылшын тіліне ауыстырғанда, Толкин өзгелер секілді мойынсынбай, латын тілінде жауап беруді жалғастырған, әрі оны қатты дауыспен жасаған. Немересі мұны ұят санаса да, атасының сенімі мен ұстанымына таң қалып: «Ол тек дұрыс деп есептегенін жасауы қажет болды,» — деп түсінген.
Қорытындылар
Өз кейіпкерлері сияқты Дж.Р.Р. Толкин — күрделі әрі қызық жеке тұлға болған. The Hobbit және The Lord of the Rings трилогиясы мен басқа да романдардың авторы ретінде Толкин бірнеше буын оқырман мен жазушыларға орасан зор ықпал етті.
Оның поэтикалық стилі мен өз кейіпкерлері тұратын кең әлемдердегі нәсілдер мен тілдердің алуан түрлілігін дәл суреттеуі шабыт береді. Ол адамзаттың әрі тамаша, әрі қорқынышты тұстарын үміт пен сақтықты оятып жеткізе білді. Міне, дәл осы ерекшеліктер Толкинді Нық Медиатор деп тануымызға себеп болды.
Біз тұлғалық типті мұқият анықтауға тырысқанымызбен, өзімізді мінсіз немесе бәрін білетін санамаймыз. Сондықтан, Толкиннің тұлғалық типі жөнінде өзгеше пікір айтатындар да болуы мүмкін деген ойда болайық.
Сіздердің де пікірлеріңізді естігіміз келеді. Дж.Р.Р. Толкиннің тұлғалық типі туралы сіз не ойлайсыз? Төменде пікір қалдырыңыз!
Қосымша оқу
Арагорн: Патшалыққа лайық қызметші (The Lord of the Rings тұлғалық типтер сериясы)
Гэндальф: Есепшіл сиқыршы (The Lord of the Rings тұлғалық типтер сериясы)
Эовин: Қорықпайтын жаужүрек әйел (The Lord of the Rings тұлғалық типтер сериясы)