Қорқақ-аулақ байланыс стиліндегі (кейде бұл – дезорганизацияланған байланыс деп аталады) адамға қолдау көрсету қиын да күрделі лабиринттен өтіп бара жатқандай әсер қалдыруы мүмкін. Бір сәтте серіктесіңіз жақындық пен мейірімділік іздейді, ал келесі сәтте сізден алшақтайды. Бұл сізді абдыратып, жүрегіңізге ауыр тиюі мүмкін.
Қорқақ-аулақ байланыс стилінің негізінде адамда эмоциялық жақындыққа деген терең құштарлық пен жақындаудан қорқу қатар жүреді. Осындай қарама-қайшы күй адамның мінез-құлқын құбылмалы әрі беймәлім етеді, бұл байланыс түрін романтикалық қарым-қатынаста ең күрделілердің қатарына жатқызады.
Егер қорқақ-аулақ серіктесіңізге ең жақсы қолдау көрсету жайлы білгіңіз келсе, тура дұрыс жерге келдіңіз. Бұл мақалада біз осы күрделі қарым-қатынас динамикасында жарық түсіріп, сізге және серіктесіңізге үйлесімді, қолдаушы қарым-қатынас орнатуға көмектесетін тұлғалық әрі тәжірибелік кеңестер береміз.
Қорқақ-аулақ байланыс стилін түсіну
Қорқақ-аулақ байланыс стиліндегі адамдардың романтикалық қарым-қатынасында өзіндік сипаттамалары болады. Олар көбіне сенімсіз келеді, өзін-өзі төмен бағалауы мен қабылдамаудан қорқуы терең тамырланған. Бұл адамдар эмоцияларын басқаруда қиындығын сезінеді және мінез-құлқы жиі болжап болмайды.
Мұндай мінез-құлықтар көп жағдайда балалық шақтағы тәжірибелерден пайда болады, онда қамқоршылар әрі жұбаныш, әрі қорқыныш көзі болып, екіұшты сезімге жол ашады. Соның салдарынан қорқақ-аулақ адам қарым-қатынасқа екіұшты көзқарас қалыптастырады: байланысқа ұмтылады, алайда жарақаттанып немесе тасталып кетемін деп қорқады.
Романтикалық қарым-қатынаста бұл сіздің серіктесіңіздің бірде ашық, мейірімді, енді бірде суық, алыстау болып кетуінен көрінуі мүмкін. Олардың жақын болмын десе де, ара-қатынас шынайы тереңдей бастағанда алшақтап кетеді. Егер серіктесіңізде қорқақ-аулақ байланыс стилі болса, оның осылай ауытқып отыратын мінез-құлқы не қалайтынын, неге мұқтаж екенін түсініп, қолдау көрсетудің ең тиімді жолын табу қиын болуы мүмкін.
Айтып өткен жөн: Қорқақ-аулақ байланыс стиліндегі серіктеске қолдау көрсетудің ең дұрыс жолы – өзіңіздің өзін-өзі тануыңыз бен жауапкершілігіңізге мән беру. Бұл терең тамырланған үрейлі-аулақ бейімділіктерді алдын ала жоспарлап немесе толығымен түзету сіздің қолыңызда емес. Серіктесіңіз қауіпсіз байланыс моделін дамытуы мүмкін, алайда бұл – тек оның жеке өсу жолының нәтижесінде ғана келеді. Сіз өзгерте алатын жалғыз нәрсе – осы байланыс стилін түсінуіңіз және оған қалай жауап беретініңіз; бұл екеуі де жеке тұлғалық ерекшеліктеріңіздің негізінде қалыптасады.
Егер серіктесіңіздің тұлғалық түрі мен байланыс стилінің өзара әсеріне қызықсаңыз, біздің «Байланыс теориясы және тұлғалық түр: байланыстарды зерттеу» мақаламызды оқып шығыңыз. Ал егер оның байланыс стиліне сенімді болмасаңыз, оны байланыс стилі бойынша тест тапсыруға шақырып көріңіз.
Тұлғалық ерекшелігіңіз және қорқақ-аулақ қарым-қатынастар
Серіктесіңіздің эмоциялық ашықтық пен жеке кеңістікке ұмтылу арасындағы ауытқуын ой елегінен өткізіңіз. Осы екі шектің қайсысы сізге ауыр тиюі мүмкін? Олардың кенет тәуелділікке ұмтылуын түсіну қиынырақ па, әлде кенет тәуелсіздікке талпынуын ба? Бұл сұрақтың жауабы бірнеше факторға, әсіресе тұлғалық типіңізге байланысты.
Өз табиғи бейімділіктеріңізді танып-білу қорқақ-аулақ серіктесіңізбен қарым-қатынас жасауда таптырмас құрал болады. Өйткені сіздің қалыптасқан қырларыңыз оның мінез-құлқын қалай түсініп, қалай жауап қайтаратыныңызды пішіндейді. Осыған қарай, серіктесіңізге тиімді қолдау көрсететін ең тиімді стратегияларды да тұлғалық ерекшелігіңіз айқындайды. Бұл бөлімде біз әр тұлғалық сипаттама бойынша тереңірек тоқталып, кең және нақты кеңестер ұсынамыз.
Тұлғалық типіңізді білмесеңіз, біздің тегін тұлғалық тестімізден өтіп көріңіз.
Интроверт (I) және Экстраверт (E)
Интроверт пен Экстраверт шкаласында қайда екеніңіз серіктесіңіздің қорқақ-аулақ мінезі қалай еленіп, оған қалай жауап беретініңізге айтарлықтай әсер етеді. Мысалы, көптеген Интроверттер серіктесінің жеке кеңістікке деген қажеттілігін жақсы түсініп, қабылдамдайды, бірақ сүйіктісі кенеттен эмоционалды жақындықты талап етіп, өз уақытын толықтай олармен өткізуге үндегенде қиналуы мүмкін. Керісінше, Экстраверттер серіктеспен жиі аралас-құралас болудан байланыс сезімін алады. Сондықтан серіктесінің уақытша алшақтауын өздеріне жасалған реніш немесе тәркі ету деп қате түсініп қалуы мүмкін, ал бұл қорқақ-аулақ стильдің бір көрінісі ғана.
Интроверт не Экстраверт болуға қарамастан, сіз байланыс туралы өз үмітіңізді жұмсартуға мейірімділік пен түсіністік танытуыңыз керек. Сізге өз қажеттіліктеріңізді айту және шекараңызды нақты белгілеуді үйренген жөн – мұның өзі сіздің психологиялық амандығыңыздың кепілі болмақ.
Байланыстағы қалау-жайыңыз туралы ашық сөйлесу – қорқақ-аулақ серіктесіңізге қолдау көрсетудің ең тиімді жолдарының бірі. Бұл екі жаққа да ыңғайлы шешімдерді табуға, ашық болуға және сенімді қарым-қатынас құруға көмектеседі.
Интуитивті (N) және Бақылағыш (S)
Интуитивті тұлғалар көбіне заңдылықтарды аңғарып, астарлы мағыналарды көруге ұмтылады. Бұл қасиет қорқақ-аулақ серіктеске көмек көрсету жағынан әрі артықшылық, әрі кедергі болуы мүмкін. Олар серіктесінің қайталанатын мінез-құлықтары мен әсерленуін аңғарып, қандай триггерлер барын байқай алады, бірақ сонымен бірге серіктесінің іс-әрекетін шамадан тыс талдау, артық уайымға салыну, немесе алда пайда болуы мүмкін мәселелер туралы қажетсіз ойланып, қателесу қаупі бар.
Бақылағыш адамдар нақты бүгінгі оқиғалар мен шындыққа көбірек мән береді. Олар серіктесінің мінезін болжауда ойға батып кетпегенімен, серіктесінің эмоциялық өзгерістерін ашық айтпаса, байқамай қалуы мүмкін немесе серіктес қажеттілігі өзгеріп жатқанын байқамай кетуі де ықтимал.
Интуитивтілер заңдылықты тану қабілетін қолдана отырып, серіктесінің цикліне дайын болып, байқап шыға алады, бірақ ол үшін артық қиялдан бойын аулақ ұстап, объективтілікке көңіл бөлуі керек. Бақылағыш тұлғалар болса, серіктесінің нақты қажеттіліктеріне ден қоя отырып, тұрақтылық пен жайлылық әкелетін күнделікті ритуалдар жасап, өзінің де қажеттіліктерін назардан тыс қалдырмағаны жөн.
Рационалды (T) және Сезімтал (F)
Рационалды және Сезімтал тұлғалық сипаттамалар қорқақ-аулақ серіктеске қолдау көрсетудегі өзара қарым-қатынастың ең маңызды тұстарын айқындайды. Бұл екі топ өкілдері де объективтілік пен жанашырлық арасында тепе-теңдік табуда қиындықтарға тап болуы мүмкін, демек қорқақ-аулақ серіктеске қолдау көрсету олар үшін де оңайға түспейді.
Рационалды мінез-құлық иелері қарым-қатынастағы мәселелерге логикалық, талдаушы тұрғыдан келеді. Олар серіктесінің сезімдік қиындығын толық бағалай алмай, оның кейбір әрекеттерін қисынсыз деп ұғынуы мүмкін. Осы себепті, серіктесіне қажетті эмоциялық қолдау көрсетуде, сенімділік ұялата білуде қиналады. Мұндай серіктесіне ең жақсы көмек көрсету үшін Рационалды адамдар белсенді тыңдау мен серіктесінің сезімін бағалауды үйренуі керек.
Сезімтал типтер жай-күйге көбірек назар аударады және серіктесінің күресіне оңай әрі тез түсіністік білдіреді. Дегенмен, олар серіктесінің оғаш мінезін өз басына қабылдап, сондай-ақ эмоциялық шаршау немесе өзін-өзі төмен бағалауға бейім болуы мүмкін. Бұл топ өз амандығына зиян келтірмей, серіктесіне барынша жанашырлық көрсету үшін жағдайды объективті бағалауды, серіктесіне жауап беретін жолды құрылымдауды үйренгені дұрыс.
Жоспарлы (J) және Ізденгіш (P)
Жоспарлы адамдар күнделікті өмірінде және қарым-қатынаста белгілі бір құрылымды ұстанғанды дұрыс көреді. Бұл қасиет қылықтары жиі құбылып, бірізділігі жоқ қорқақ-аулақ серіктеспен қарым-қатынаста шиеленіс туғызуы мүмкін. Жоспарлы тұлғалар серіктесінің жоспар құрғылары немесе оны орындағылары келмейтінін көріп, оны міндеттемелердің аздығы немесе сенімсіздік деп қабылдауы мүмкін, ал ол шын мәнінде жай ғана терең қорқыныш пен ішкі сенімсіздік белгісі ғана.
Ізденгіш типтер серіктесінің қажеттілігі өзгерген сайын икемделе алады. Десе де, қорқақ-аулақ адамдардың болжау қиын және бірден өзгеріп кететін мінез-құлқы кейде Ізденгіштерді де тығырыққа тіреуі мүмкін. Мысалы, олар бұрын кездесуге аздап кешігіп келгенде ешқандай қиындық болмаған, бірақ бір күні кешіккенде, қорқақ-аулақ серіктесі наразы болып шығады. Мұндай сәтте Ізденгіш тип қалай жауап беру керек екенін білмеуі жиі кездеседі.
Мұнда басты мәселе – тұрақтылық. Қорқақ-аулақ серіктеске қолдау көрсету үшін Жоспарлы мен Ізденгіш тұлғалар өзара тұрақты қарым-қатынас орнатуды үйрену керек. Жоспарлы типтер жүйелі түрде өзара пікір алмасу мен барысты бақылауға басымдық берсе, Ізденгіштер серіктесінің күйіне байланысты әр түрлі қарым-қатынас сценарийлерін дайын ұстап, оның жанына жақындау тәсілдерін әркез өзгерте алады.
Нық (-A) және Тебіренгіш (-T)
Нық типтер Тебіренгіш тұлғаларға қарағанда, серіктесінің құбылмалы мінезіне төтеп беріп, оны жеке проблемасы ретінде қабылдамай, өз-өзіне сенімді болуды сақтай алады. Олар серіктесінің әрекетін өзіне емес, серіктесінің ішкі күресіне қатысты деп түсінеді.
Тебіренгіш адамдар өз-өзін сынауға бейім, сондықтан қорқақ-аулақ серіктесінен көретін эмоциялық ауытқуларды өте сезімтал қабылдауы мүмкін. Серіктесінің бірде жақындап, бірде алыстауының барлығын өзінің маңыздылығы мен құндылығына, немесе жеке қарым-қатынастарына қатысты деп ойлауы ықтимал.
Нық адамдар өз-өзіне сенімділіктің арқасында серіктесіне тұрақты және сабырлы тірек бұлағы бола алады. Қиындық туғанда, қажетті тыныштық пен сенім ұялата алады. Ал Тебіренгіш типтер серіктесінің ауытқымалы мінезіне объективті қарауды үйреніп, әр нәрсені өз басына қабылдамағаны жөн. Олар өз сезімталдығы мен өзін-өзі тануды пайдаланып, серіктесінің ішкі хәлін бақылап, қажетті қолдауды дер кезінде ұйымдастыра алады.
Қорқақ-аулақ серіктеске қолдау көрсетудің қосымша кеңестері
Бұрын айтылғандай, қорқақ-аулақ қарым-қатынастардың басты ерекшелігі – жақындау мен алыстаудан тұратын тербелмелі динамика. Мұндай адамдар бірде өзін-өзі басқарып, тәуелсіздік көрсетсе, бірде шамадан тыс тәуелді, эмоциялық талап қояды. Бірде өз жоспарымен бөлісіп, сізге бағыт сілтесе, кей тұста одан мүлдем бас тартуы да мүмкін.
Осындай күйдің ауысып отыруы қорқақ-аулақ серіктеске қолдау көрсетуді бірегей күрделі етеді. Бұл қиындықтар кез келген тұлғалық типтің аймағынан тысқа алып шығуы мүмкін.
Осыған байланысты, қорқақ-аулақ серіктеске қолдау көрсету үшін төмендегі ортақ кеңестерге көңіл бөліңіз. Бұл кеңестер оны жақсырақ түсініп, өзіңіз үшін де, серіктесіңіз үшін де сенімділік сезімін оятуға көмектеседі:
- Жақындасу кезеңінде байланыстан ләззат алыңыз, бірақ серіктесіңізге қысым көрсетуден аулақ болыңыз.
- Серіктесіңіз алыстап кетсе, оны қуалай бермеңіз. Керісінше, өз амандығыңызға назар аударып, оған кеңістік беріңіз.
- Серіктесіңіз құбылмалы мінез көрсетсе де, өз мінез-құлқыңыз тұрақты болсын.
- Ашық сөйлесіп, өз сезіміңізді айыптамай жеткізіңіз.
- Ашық диалогқа жағдай жасап, ешқашан кінәламаңыз әрі сабырлы болыңыз.
- Серіктесіңіздің сезімін мойындаңыз – түсінбесеңіз де, келіспесеңіз де.
- Өз қажеттілігіңіз бен үмітіңізді анық, тікелей айтыңыз. Айыптау орнына «Мен» деп басталатын тіркестер қолданыңыз.
- Уәде берген кез келген әрекетті, тіпті кішкентай нәрсе болса да, орындай жүріңіз.
- Серіктестің шекарасына құрметпен қарап, ашықтықты жаймен ынталандырыңыз.
- Серіктесіңіздің қарым-қатынас құруға деген кез келген талпынысына ризашылығыңызды білдіріңіз.
- Мінез-құлқыңызда сенімділік пен болжамдылық сақтаңыз.
Өзін-өзі күту маңыздылығы
Қорқақ-аулақ серіктеске қолдау көрсету – үлкен махаббат пен жанашырлықты талап ететін іс. Бұл – көп шыдам, түсіністік, мейірім мен даналықты талап ететіндігі соншалық, кейде өзіңізді шаршап қалғандай сезінесіз.
Өзін-өзі тану серіктесіңізге қолдау көрсетудегі негізгі тетік болса, өзін-өзі күту де соншалықты маңызды.
Сондықтан байланыста айқын әрі тұрақты шекара белгілеп, оны өзіңіз үшін қатаң ұстанғаныңыз дұрыс. Бұл дегеніміз – амандығыңызды қорғау, достарыңыз бен қызығушылықтарыңызды сақтау, және серіктесіңізге деген төтенше тәуелділік қаупін болдырмау.
Денсаулыққа пайдалы шекара былай болуға тиіс: «Байланыс стилің кей кезде екі жаққа да ауыр сезімдер әкелуі мүмкін екенін білемін. Өз амандығым үшін мен жаттығу, медитация не терапия секілді өзін-өзі күту шараларын алға қоюым керек. Мен саған қолдау көрсеткенімдей, сен де менің өзімді күтуге тырысқаныма түсіністікпен қарайды деп үміттенемін.»
Ескерту: Егер қарым-қатынасыңыз үнемі сізді шаршатып немесе толыққанды бақытсыз, жаныңызды жаралап отырса, кәсіби маманға жүгінуді қарастырыңыз. Жұптық терапия не жеке кеңес алудан сіздің нақты жағдайыңызға бейімделген бағалы құралдар мен кеңестер алуға болады.
Қорытынды ойлар
Қорқақ-аулақ байланыс стиліндегі адамды жақсы көру мен қолдау шындығында үлкен сынақ, бірақ бұл терең жеке өсудің және шынайы жақындасуға апаратын жолға айналуы да мүмкін. Серіктесіңіздің қорқақ-аулақ байланыс табиғатын терең ұғынып, өз тұлғалық күші мен қолдау көрсетудің дұрыс жолын іздесеңіз, араларыңызда сенімді де қанағаттандырарлық қарым-қатынас қалыптастыра аласыз.
Өзгеріс уақытты талап етеді және үнемі біркелкі даму бола бермейтінін еске сақтаңыз. Серіктесіңізге де, өзіңізге де төзімді болыңыз. Өмірде екеуіңізге де сай келетін, берік әрі мейірімді қарым-қатынас құруға дайын болсаңыз, бұл міндетке қол жеткізуге болады.
Ақырында, басты мақсат – тек қиындықтарды еңсеру емес, сол қарым-қатынас ішінде әр тараптың дамуы мен өсіп-өркендеуін қамтамасыз ету. Осынау жолда өзіңізге үнемі сұрақ қойып отырыңыз: Өз қажеттілігімді анық білудемін бе? Бұл қажеттіліктерім жүзеге асып жатыр ма? Серіктесімнің жеке дамуы айқын байқала ма? Қарым-қатынасымыз уақыт өте нығайып келеді ме? Осы сұрақтар қарым-қатынасты бағалауда және алдағы қадамдарыңызды жоспарлауда бағдаршам бола алады.
Жол күрделі болғанымен, терең, мағыналы байланыс мүмкіндігі бұл істі мазмұнды етеді. Қорқақ-аулақ серіктеске қолдау көрсету қиындықтарына төтеп беру екі жақ үшін де ерекше жеке дамуға жол ашады.
Егер сіз қорқақ-аулақ байланыс стиліндегі адаммен қарым-қатынаста болсаңыз, сізге қандай стратегиялар көмектесті? Ал егер өзіңіз осындай байланыс иесі болсаңыз, бұл мақалаға қандай кеңес қосар едіңіз? Өз пікіріңіз бен байқағандарыңызды төмендегі пікірлерде бөлісіңіз.
Толығырақ оқу үшін
- Біздің сериядан басқа мақалаларды оқып, әртүрлі байланыс стилі бар серіктеске қолдау көрсету жолдарын біліңіз.
- Өзін-өзі көрсету, шекара және махаббат: маңызды сәтте өз пікіріңізді айтудың маңызы
- Реципроцитет және махаббат: қарым-қатынаста алма-кезек беру өнері
- Байланыс стилі мен тұлғалық теория арасындағы байланыстарды жақсы түсіну үшін «Байланыс стилі» сауалнамамызға қатысып көріңіз.
- Өз тұлғалығыңыздың қарым-қатынас, жеке дамуыңыз және кәсіби өсіміңізге қалай әсер ететінін Premium Suite нұсқаулығы мен тесттері арқылы толығырақ біліңіз.