16 зан чанарын төрөл бол өөр хоорондоо дахин давтагдашгүй бөгөөд тухайн бүлгийг тодорхойлох хүчин зүйлс нь тэдний онцлог шинж болон түүнд тохирсон зан авир юм. Статистик мэдээлэлд үндэслэн, зан чанарын ангилал нь хүнийг үнэн зөвөөр дүрслэх, дүгнэх боломжийг олгодог. Гэвч зан чанарын ангилал болон хэв шинж тогтоох хоёрын хооронд чухал ялгаа бий. Зан чанарын ангилал нь амьдралын олон салбарт ач тустай байж болох бол, хэв шинжид оруулах нь хортой байж мэднэ. Иймд дээрх хоёрын ялгааг ойлгох нь шударга, зөв, үр дүнтэй хандлагын үндэс болдог. Тэгвэл зан чанарын төрөл хэв шинжээс хэрхэн ялгаатай болохыг авч үзье.
Магадлал ба баталгаат байдал
Хэв шинж гэдэг нь хэн нэгнийг нийтлэг нэг дүрэмд барьж ойлгохыг хэлдэг. Жишээлбэл, Интроверт хүмүүс гадагшаа гарах дургүй, ганцаараа байхыг илүүд үздэг, шинэ хүмүүстэй уулзахаас ичдэг гэх мэт ойлголтууд байдаг. Ийм ойлголт бодит нөхцөлд нөлөөлж болно – жишээ нь, Интроверт гэж үзээд тухайн хүнийг нийгмийн үйл ажиллагаанд оролцуулахаас зайлсхийх тохиолдол. "Сэм бол Интроверт, харин Интроверт хүмүүс гадуур гардаггүй. Тиймээс бид Сэмийг урихаа больё."
Харин зан чанарын ангилал нь Интроверт хүмүүс нийтэд дунджаар Экстраверт-уудаас бага зэрэг нийгмийн оролцоотой байдаг гэж үздэг ч энэ нь харьцангуй ойлголт юм. Ихэнх Интроверт хүмүүс найзуудтайгаа уулзах, шинэ хүнтэй танилцах, арга хэмжээнд оролцох дургүй биш – ердөө тэд хувь хүний онцлогоосоо шалтгаалж заримдаа хязгаарлагдмал байж болно. Тэд тухайн уриалгыг хүлээж авах магадлал нь Экстраверт-уудаас бага байж болох ч, зарим тохиолдолд зөвшөөрч, боломжийг үнэлдэг.
Бодит амьдрал дээр Интроверт байдлын үнэн нүүр царай илүү нарийн төвөгтэй бөгөөд энгийн хэв шинж байдлаар тайлбарлах боломжгүй. Энэ боломжгүй байдал бүхий л зан чанарын төрөл болоод онцлогууд дээр адилхан хандмаар байдаг. Зан авирын хандлага бол магадлал гэж ойлгогдох ёстой – харин хэв шинж гэдэг нь хэт хялбарчлан үнэлэх, дэндүү өрөөсгөл хандлага юм.
Өөрийгөө илэрхийлэх ба гаднаас тусгагдах ойлголт
Хэв шинж болон зан чанарын төрлийн өөр нэг үндсэн ялгаа нь тэдгээрийн гарал эх үүсвэрт оршдог. Хэв шинж гэдэг нь гадны хүний зүгээс хэн нэгэнд наадаг шошго бөгөөд энэ нь шошго наагчийн хандлага, өрөөсгөл ойлголтыг илүү тусгахоос, тухайн хүний жинхэнэ мөн чанарыг илтгэдэггүй. Хэв шинжид оруулах нь түгжигдмэл, шүүлттэй агуулгатай бөгөөд зүгээр л гадна талаас хэрхэн харагдаж байгааг л харуулдаг. Ямар ч өрөөсгөл байдалгүй үнэлэх гэж оролдсон ч энэ нь бүхэл бүтэн дүр төрхийг хамарч чаддаггүй.
Харин зан чанарын ангилал нь хувь хүний дотоод бодол, мэдрэмж, үнэт зүйл, итгэл үнэмшлийг таних, ухамсарлах, бодитоор үнэлэхэд суурилдаг. Үүн дээр түүнчлэн гадагшаа илүү тод илрэх зан авирын онцлог шинжүүдийг хэмждэг. Хэн нэгний зан чанарын төрөл нь зүгээр дүгнэлт биш, харин өөрийн тухай ойлголтоо өөрөө илэрхийлсэн өөрчлөгдөшгүй илэрхийлэл юм. Зан чанарын ангилал нь өөрийгөө таних, хүний мөн чанарт суурилсан хүчин зүйлсийг агуулдаг бөгөөд зөвхөн гадна талаас харсан үнэлгээнд тулгуурладаггүй.
Тиймээс бодит амьдрал дээр хүмүүсийг хэв шинжээр үнэлэх гэдэг нь гадны хязгаарлагдмал шүүлтэнд үндэслэж хандсантай адил. Үнэндээ энэ нь нэг талын зарлал гэсэн үг: “Бид чиний дүр төрхийг ингэж хардаг.” Гэтэл зан чанарын төрлөөр ойлгож хандана гэдэг нь тухайн хүний дотоод үнэн төрх, өөрийгөө хэрхэн тодорхойлдог талаарх харилцан яриа хэлбэртэй байдаг. Энэ бол тунгаасан, хоёр талын ойлголцол бүхий харилцаа юм.
Холбох ба тусгаарлах
Хэв шинж болон зан чанарын төрлийг хүмүүс янз бүрээр ашигладаг. Хэт энгийнчилсэн, өрөөсгөл байдлыг тусгасан хэв шинжүүд нь ихэвчлэн сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Тэд хүний мөн чанарыг бүрэн тусгахгүйгээр дутуу үнэлж, дорд үзэх шалтгаан болдог. Хэв шинжлэх нь хүмүүсийн хооронд үл ойлголцол, ялгааг үүсгэдэг, улмаар “өөр мэт үзэх” үзлийг бий болгодог.
Харин зан чанарын ангилал бол илүү нарийн, үнэн зөв, хувь хүний ухамсарт ойлголт болон өөрийгөө тодорхойлох арга зам дээр суурилсан чухал хэрэгсэл юм. Энэ нь хүмүүсийг бие биенийгээ ойлгоход тусалж, харилцан ойлголцол, хүндлэл ба өрөвч сэтгэлийн гүүр болж өгдөг. Иймд зан чанарын ангилал нь хүмүүсийн хоорондын ойлголцлыг нэмэгдүүлж, тэднийг нэгтгэж өгдөг.
Бодит утгаар нь авч үзвэл, хэв шинж, зан чанарын төрлийн ялгаа нь итгэл үнэмшил ба бодит үнэн хоёрын зөрүү юм. Хэв шинж бол ерөнхийдөө буруу төсөөлөл, үл ойлголцлыг лавшруулдаг бол, зан чанарын төрөл нь тухайн хүний үнэн дүр төрхийг тодотгодог. Эхнийх нь нэгдмэл байдал, таарамжийг саатуулж байхад, дараагийнх нь түүнийг олж илрүүлдэг. Хүн төрөлхтөн зарим талаараа бусдыг хэвшмэл ойлголтоор дүгнэх хандлагатай байдаг ч ийм хандлага нь бидний хамгийн сайн чанар биш.
Цааш хэрхэн үргэлжлүүлэх вэ
- Бүх 16 зан чанарын төрөл болон өөрийнхөө төрлийг уншиж судлаарай.
- Өөрийн зан чанарын төрлийг илүү нарийвчилсан үнэлгээгээр судлаарай.
- Манай судалгаанд хамрагдаж өөрийн төрлийн бусад хүмүүстэй хэр зэрэг ижил эсвэл өөр болохоо мэдээрэй.
- Манай бусад нийтлэлүүдийг уншаарай.