16 typów osobowości to unikalne zestawy cech i zachowań, które definiują każdą z grup. Oparte na statystykach, typologie osobowości pozwalają trafnie opisywać i oceniać ludzi. Istnieje jednak zasadnicza różnica między typowaniem osobowości, które może być bardzo pomocne w wielu aspektach życia, a stereotypizacją, która może być szkodliwa. Zrozumienie tej różnicy ma znaczenie dla sprawiedliwości, trafności i praktycznej użyteczności. Przyjrzyjmy się, czym typy osobowości różnią się od stereotypów.
Prawdopodobieństwa kontra pewniki
Stereotyp zakłada, że dana osoba spełnia ogólną zasadę. Przykładowo, istnieje przekonanie, że osoby Introwertyczne nie lubią wychodzić z domu, wolą być same, są nieśmiałe wobec nowych ludzi itd. Takie przekonania mogą wpływać na rzeczywiste sytuacje – na przykład gdy Introwertyk zostaje wykluczony towarzysko na podstawie takich założeń. „Sam jest Introwertyczny, a Introwertycy nie wychodzą, więc go nie zapraszamy.”
Typowanie osobowości natomiast wskazuje, że choć osoby Introwertyczne mogą być przeciętnie mniej towarzyskie niż Ekstrawertyczne, to jest to kwestia względna. Większość Introwertyków lubi spotykać się z przyjaciółmi, poznawać nowych ludzi i brać udział w wydarzeniach towarzyskich — choć może rzadziej niż Ekstrawertycy akceptują każde zaproszenie. Jednak wciąż biorą w nich udział i doceniają takie okazje.
W rzeczywistości Introwersja to złożone zjawisko, którego nie da się sprowadzić do prostych stereotypów. To samo dotyczy wszystkich cech i typów osobowości – ich typowe skłonności są prawdopodobne, ale niekoniecznie występują zawsze i u każdego w ten sam sposób. Stereotypy są niezgrabne i zbyt skrajne, by były użyteczne.
Tożsamość kontra postrzeganie
Inna kluczowa różnica między stereotypami a typami osobowości tkwi w ich źródle. Stereotyp to etykieta nadana komuś z zewnątrz, często bardziej odzwierciedlająca uprzedzenia osoby oceniającej niż rzeczywiste cechy osoby ocenianej. Stereotypy są ograniczające, ponieważ opierają się jedynie na tym, co postrzega obserwator, a nie na tym, co faktycznie dzieje się wewnątrz danej osoby. Nawet przy minimalnych uprzedzeniach taka ocena będzie co najwyżej niepełna.
Typy osobowości natomiast bazują na samoświadomości i obiektywnej ocenie wewnętrznych myśli, uczuć, wartości i przekonań, jak również na analizie zachowań widocznych z zewnątrz. Typ osobowości to zarówno diagnoza, jak i deklaracja – wynikająca z samoświadomości i aktywnego uczestnictwa danej osoby w określaniu siebie. Typowanie osobowości uwzględnia kluczowe elementy tożsamości i samoświadomości, a nie tylko zewnętrzne osądy.
W codziennych relacjach traktowanie ludzi przez pryzmat stereotypów oznacza ograniczanie ich do zewnętrznych ocen. To jednostronna deklaracja: „Tym według nas jesteś, bo tak cię postrzegamy.” A podejście oparte na typach osobowości przypomina raczej wzajemną rozmowę, która obejmuje wewnętrzne, autentyczne aspekty tożsamości człowieka. To bardziej dialog niż narzucenie etykiety.
Łączenie kontra dzielenie
Stereotypy i typy osobowości są często wykorzystywane w zupełnie odmienny sposób. Jako uproszczone uogólnienia, odzwierciedlające uprzedzenia, stereotypy zazwyczaj pełnią negatywną funkcję. Mogą poniżać lub lekceważyć innych, nie oddając prawdziwego obrazu – i nie okazując im należnego szacunku. Stereotypy wzmacniają bariery między ludźmi, nierzadko prowadząc do „obcości”.
Z kolei typowanie osobowości, dzięki swej większej złożoności, prawdziwości i uwzględnieniu samoświadomości oraz tożsamości jednostki, pomaga ludziom lepiej się rozumieć. Poszerza i uwrażliwia sposób ich postrzegania, co pozytywnie wpływa na relacje. Może sprzyjać komunikacji, wzajemnemu szacunkowi i empatii — dlatego typowanie osobowości to sposób na budowanie więzi między ludźmi.
W praktyce różnica między stereotypami a typami osobowości może sprowadzać się do różnicy między przekonaniami a faktami. Stereotypy często wzmacniają błędne wyobrażenia i niewiedzę, podczas gdy typy osobowości ukazują prawdziwe cechy człowieka. Te pierwsze mogą utrudniać porozumienie, a te drugie – je ułatwiać. Stereotypy mogą wypływać z podstawowych, choć zrozumiałych, instynktów ludzkich – lecz nie są wyrazem tego, co w nas najlepsze.
Co dalej?
- Dowiedz się więcej o wszystkich 16 typach osobowości, w tym o swoim.
- Poznaj głębsze analizy swojego typu osobowości.
- Sprawdź, jak wypadasz na tle innych osób o tym samym typie, biorąc udział w naszych badaniach.
- Zajrzyj do naszych innych artykułów.