Nếu bạn là một nhà văn sáng tạo từng sử dụng 16Personalities để hiểu bản thân cũng như bạn bè, người thân, bạn học hoặc đồng nghiệp, có lẽ bạn đã từng tự hỏi, Mình có thể áp dụng những ý tưởng này vào việc viết lách không?
Nếu vậy, hãy đọc tiếp – bài viết này dành cho bạn! Trong loạt bài sáu phần “Lý thuyết tính cách trong sáng tác truyện hư cấu”, chúng ta sẽ cùng khám phá những khả năng cũng như giới hạn khi áp dụng lý thuyết tính cách vào việc xây dựng nhân vật hư cấu – từ nền tảng cho các nhân vật sâu sắc, sống động cho đến cách hiểu động lực, sáng tạo phản diện tinh tế.
Trước tiên, hãy cùng suy ngẫm về một câu hỏi trung tâm: Điều gì khiến một nhân vật hư cấu in đậm dấu ấn và lôi cuốn người đọc?
Vì sao nhân vật có thể mê hoặc độc giả
Văn học hư cấu cho phép chúng ta đắm mình vào những thế giới khác và đồng hành cùng những hành động, cảm xúc của nhân vật khi họ tiến triển theo câu chuyện. Các tác phẩm này có thể chạm đến trái tim và tâm trí độc giả bằng cách phản chiếu những giá trị, trải nghiệm, ước mơ của chính chúng ta, cho phép ta thả hồn theo những điều kỳ diệu hoặc suy ngẫm về những gì dễ đồng cảm.
Mặt khác, sức hấp dẫn đối lập cũng rất mạnh mẽ – truyện hư cấu đưa ta trải nghiệm những điều vượt ngoài bản thân, giúp ta nhìn nhận các góc nhìn khác biệt và tận hưởng cảm giác hồi hộp qua những trải nghiệm chúng ta chưa từng có trong thực tế. Những sắc thái này thật tuyệt diệu, dù là khi đọc tác phẩm kiệt xuất của một tác giả nổi tiếng hay khi chính bạn đang đặt trí tưởng tượng lên trang giấy.
Một yếu tố quan trọng bậc nhất tạo nên sức hút của một tác phẩm hư cấu là những nhân vật khiến người đọc cảm thấy gắn kết và quan tâm. Đôi khi, nhân vật có vẻ chỉ đứng sau tuyến cốt truyện, nhưng hãy thử nghĩ về điện ảnh: Vì sao các diễn viên lại đầu tư nhiều vào ngôn ngữ cơ thể, biểu cảm gương mặt và ngữ điệu giọng nói đến vậy? Bởi vì tất cả đều mục đích lôi cuốn người xem.
Trong truyện viết, những yếu tố hình ảnh kiểu đó thường không được mô tả quá cụ thể, mở ra cơ hội cho độc giả cùng tham gia vào tác phẩm và biến nó thành thế giới riêng bằng cách hình dung nhân vật theo trí tưởng tượng của mình. Mỗi người đều có một “con mắt tâm hồn” độc đáo, và đó thật sự là điều kỳ diệu.
Tầm quan trọng của nhân vật nhất quán
Trí tưởng tượng của độc giả phần nào giúp tác giả đỡ phải miêu tả tỉ mỉ từng chi tiết ngoại hình nhân vật, nhưng điều đó đồng thời mang lại cả thách thức lẫn cơ hội. Bản thân nhân vật phải khơi dậy trí tưởng tượng, không gò bó nó lại. Tác giả chỉ cần định hình đủ để truyền đạt góc nhìn của mình, thay vì dìm người đọc vào “chân dung” cứng nhắc; nhờ đó, độc giả có thể hòa mình vào nhân vật để thấu hiểu sâu xa hơn.
Bất kể bối cảnh hay cốt truyện ra sao, nhân vật chính là những “bình chứa” để tác giả gửi gắm những hành vi, trải nghiệm của con người tới người đọc. Dù mục tiêu là khơi gợi căng thẳng, ngưỡng mộ, đồng cảm, kinh hãi hay phấn khích, nhân vật sẽ trở thành phần nối dài của chính cảm xúc con người độc giả – như thể một phần tâm trí, thân thể họ hòa nhập vào thế giới hư cấu. Nhân vật dường như trở thành “giác quan” cho người đọc, cho phép họ cảm nhận, trải nghiệm mọi cung bậc như chính mình đang sống trong câu chuyện.
Sự hòa quyện ấy sẽ dễ dàng hơn nhiều khi nhân vật duy trì được tính nhất quán – độc giả khó lòng kết nối với những nhân vật hành xử thất thường, bất chợt vì điều đó không giống như chính họ. Nhân vật chủ yếu bị chi phối bởi tình huống bên ngoài mà thiếu động lực nội tâm thuyết phục thường sẽ mờ nhạt thay vì sống động, chung chung thay vì cá tính rõ nét. Một nhân vật mạnh mẽ luôn có những nguyên tắc riêng, và nếu nhân vật phá vỡ những nguyên tắc đó, người đọc sẽ hoang mang và dễ bị rút ra khỏi dòng chảy hấp dẫn của câu chuyện.
Một hệ thống thực tế
Những nhân vật được xây dựng sâu sắc sẽ giúp câu chuyện trở nên cuốn hút hơn, nhưng thú vị hơn cả, chính họ cũng có thể truyền cảm hứng sáng tạo cho tác giả. Hãy thử tưởng tượng nhân vật hư cấu cũng như những tương tác giữa họ là một chiếc xe đang mắc trục trặc – điều này chắc chắn quen thuộc với nhiều cây bút. Một nhà văn giỏi, giống như một thợ máy lành nghề, có thể thay thế các bộ phận để chiếc xe hoạt động lại. Nhưng một kỹ sư với hiểu biết chi tiết về thiết kế sẽ có khả năng dự đoán hoặc chỉnh sửa chức năng chiếc xe ở một mức độ sâu hơn. Cũng như vậy, một tác giả am tường tính cách nhân vật ở mức chi tiết sẽ không chỉ viết nên những câu chuyện thuyết phục mà còn đầy lớp lang phức tạp, nhờ khả năng dự đoán cách các yếu tố tính cách giao hòa với bối cảnh cùng các nhân vật khác.
Quyết định xây dựng nhân vật thật sâu sắc không tự động trang bị cho tác giả mọi công cụ cần thiết – nhưng họ hoàn toàn có thể tận dụng những hệ thống hiện có để hỗ trợ mình. Ví dụ, một số tác giả chuyên viết về thời trung cổ hay dùng luật chơi của game Dungeons & Dragons để thiết kế nhân vật. Dù hữu ích với thể loại này, hệ thống đó lại chưa đề cập rõ nét đến các yếu tố về tính cách, buộc tác giả phải tự quyết định những khía cạnh ấy.
Lý thuyết loại hình tính cách có thể là “hiệp sĩ áo giáp sáng” trong trường hợp này, giải cứu chúng ta khỏi những nàng công chúa nhạt nhòa, những anh hùng đạo đức một màu và các phản diện chỉ biết xoắn ria mép đầy sáo rỗng. Lý thuyết loại hình dựa trên nghiên cứu của chúng tôi là công cụ cực kỳ hữu ích giúp tác giả định hình, phân tích và lột tả nhân vật mình sáng tạo. Thay vì đem lại sự bó buộc, hệ thống này lại mở rộng khả năng sáng tạo – chúng ta sẽ bàn sâu hơn về điều này sau.
Các nhà văn hư cấu phải xoay xở với rất nhiều yếu tố: bối cảnh, cốt truyện, nhân vật, nhịp độ... Lý thuyết loại hình tính cách hỗ trợ như một kim chỉ nam nhẹ nhàng trong quá trình sáng tạo. Điều này không đồng nghĩa với việc bó buộc hành động của nhân vật, vì các loại hình tính cách thực chất là nhóm rộng lớn mỗi người đều sở hữu vô vàn nét riêng biệt. Tuy vậy, nó giúp tác giả lý giải nguyên nhân hành động của nhân vật một cách sinh động và cực kỳ chân thực.
Sử dụng 16 loại hình tính cách của chúng tôi, bao gồm cả các đặc điểm về Bản Sắc, làm nền tảng xây dựng nhân vật sẽ giúp tác giả vượt trội hơn nhiều so với việc tự sáng tạo từ con số không. Mỗi loại hình, dù khái quát, vẫn có những hành vi đặc trưng, dẫn tới các kiểu tương tác quen thuộc giữa nhân vật với thế giới, với người khác và với chính họ. Lý thuyết loại hình thậm chí còn gợi mở cho tác giả về những quỹ đạo cuộc đời điển hình – cá nhân, xã hội, nghề nghiệp – với mỗi loại hình nhất định, truyền cảm hứng triển khai cốt truyện sát thực với nhân vật.
Nhiều người đọc phần giới thiệu về một loại hình tính cách trên trang của chúng tôi đều nghĩ, Mình biết ai đó đúng như vậy! hoặc Ôi, nghe giống mình quá!. Cũng như thế, khi tác giả chủ động xây dựng nhân vật dựa trên loại hình tính cách, độc giả sẽ cảm nhận họ như những người thực ngoài đời – và đó chính là thứ làm nên giá trị vàng của nghệ thuật kể chuyện.
Đọc thêm
Khám phá các phần tiếp theo của loạt bài Sáng tác truyện hư cấu:
Lý thuyết tính cách trong sáng tác truyện hư cấu II: Ứng dụng loại hình
Lý thuyết tính cách trong sáng tác truyện hư cấu III: Ranh giới và vượt qua quy tắc
Lý thuyết tính cách trong sáng tác truyện hư cấu IV: Tận cùng của cái ác – “Phản diện”
Lý thuyết tính cách trong sáng tác truyện hư cấu V: Viết cho đúng loại hình tính cách độc giả
Lý thuyết tính cách trong sáng tác truyện hư cấu VI: Mở rộng sức hấp dẫn